Το μυστήριο της Ιεροσύνης

α) Η σύσταση του μυστηρίου και η αποστολική διαδοχή

Το μυστήριο της Ιεροσύνης συνέστησε ο Χριστός με την εκλογή των απο­στόλων, που τους ανέδειξε «ἁλιεῖς ἀνθρώπων» (Ματθ. 4,19) και τους έδωσε την «εξουσία» να συγχωρούν αμαρτίες (Ιωαν. 20,23), να τελούν το μυστήριο στης Θείας Ευχαριστίας και να διδάσκουν. Μετά το Χριστό, οι απόστολοι όρισαν τους διαδόχους τους με χειροτονία (επίθεση των χειρών). Η Ιεροσύνη στην Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αδιάσπαστη τη συνέχεια των χειροτονιών. Αυτό ονομάζεται «αποστολική διαδοχή» και είναι κριτήριο της γνησιότητας της Εκκλησίας. Ακόμη η Εκκλησία, συνεχίζοντας την αποστολική παράδοση, χειροτονεί αυτούς που έχουν μέσα τους ζωντανή τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. 

β) Η ειδική Ιεροσύνη: έννοια και ευθύνες

Όπως έχουμε αναφέρει, η Ιεροσύνη μπορεί να διακριθεί σε «ειδική» και «γενική». Οι κληρικοί έχουν την ειδική Ιεροσύνη και αναλαμβάνουν υπεύθυνα, με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, τη διοίκηση, τη διδαχή και τη λατρεία της Εκκλησίας. Βέβαια, ο Χριστός δεν παύει ποτέ να είναι ο μόνος (αρχ)ιερέας της Εκκλησίας, που έχει «ἀπαράβατον τήν ἱερωσύνην» (Εβρ. 7,24). Αυτός τε­λεί όλα τα μυστήρια, στα οποία είναι «ἀοράτως συνών» (αόρατα παρών). Οι (αρχ)ιερείς λόγω της χειροτονίας τους «δανείζουν» το σώμα και τα χέρια τους στο Χριστό και τον καθιστούν, έτσι, ορατό στο πλήρωμα (I. Χρυσόστομος). Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια όλα τα μυστήρια τελούνταν κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Ήταν δηλαδή, συνδεδεμένα με τη Θεία Ευχαριστία. Με την πάροδο των αιώνων, χωρίστηκαν από αυτήν. Το μυστήριο, όμως, της Ιεροσύνης και για τους τρεις βαθμούς (επίσκοπος, πρεσβύτερος διάκονος) εξακολουθεί να τελείται κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Οι σχετικές ευχές ζητούν για το χειροτονούμενο τη χάρη του Θεού, ώστε να ανταποκρίνε­ται στην υψηλή αποστολή του, που είναι να οδηγεί τους πιστούς στη «Βασιλεία του Θεού». Ο πρεσβύτερος αναλαμβάνει το κήρυγμα, για να «ἀνακαινίζει» το λαό του Θεού ως πνευματικός οδηγός του (βλ. παρακάτω κείμενο). Αλλά και ο επίσκοπος καλείται να γίνει «μιμητής τοῦ ἀληθινοῦ Ποιμένος», του Χριστού δηλαδή, πρόθυμος πάντοτε να θυσιάζεται για το ποίμνιό του.

Βαθμοί της Ιεροσύνης	Ονομασία	Μυστήρια που τελεί	Τίτλοι διοίκησης ή τιμής	Δυνατότητα να είναι και έγγαμος
1ος	Διάκονος ή Διάκος	Κανένα	Ιεροδιάκονος	Ναι
2ος	Ιερέας ή Πρεσβύτε-ρος	Όλα εκτός της χειροτονίας	Πρωτοπρεσβύτερος Αρχιμανδρίτης, Οικονόμος κα	Ναι
3ος	Επίσκοπος ή Δεσπότης	Όλα	Μητροπολίτης, Αρχιεπίσκοπος, Πατριάρχης κα	Όχι

γ) Η συνύπαρξη εξουσίας και διακονίας

Η Ιεροσύνη δεν είναι αξίωμα και εξουσία με την κοσμική σημασία, αλλά με την πνευματική. Σκοπός της είναι η διακονία του λαού. Κάθε λειτούργημα στην Εκκλησία είναι διακονία. Στην Ορθοδοξία, ακόμη και η πολιτική εξουσία νοείται ως διακονία (υπουργός = διάκονος) του λαού του Θεού. Όπου χάνε­ται αυτή η συνείδηση, εμφανίζεται στη ζωή του ιερέα ο επαγγελματισμός. Ο κληρικός όμως είναι πνευματικός πατέρας και οι πιστοί πνευματικά του τέκνα. Γι’ αυτό ο μεγαλύτερος τίτλος και τιμή του κληρικού είναι η προσφώνηση «πάτερ» ή «παππούλη», που του απευθύνει ο λαός μας. Το έργο του, ιδιαί­τερα σήμερα, πρέπει να είναι φωτιστικό και οδηγητικό. Να οδηγεί, δηλαδή, τον κόσμο στην αλήθεια και χάρη του Χριστού, μεταδίδοντας το μήνυμα της σωτηρίας του ανθρώπου και της ανθρώπινης κοινωνίας. Όσο πιο πατερικός και παραδοσιακός είναι ο κληρικός, τόσο περισσότερο σύγχρονος είναι. Οι άγιοι είναι πάντα σύγχρονοι, διότι προσφέρουν όλη τη ζωή τους στη διακονία του κόσμου και την αντιμετώπιση των προβλημάτων του.
Στην Εκκλησία υπάρχει συνευθύνη κληρικών και λαϊκών. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να αναλαμβάνουν και οι λαϊκοί την ευθύνη τους στη ζωή της Ενορίας. Mε την ενεργό συμμετοχή όλου του σώματος στη ζωή της Εκκλησίας, είναι δυνατή και η κατά Χριστόν «αύξηση» του σώματος, η πνευματική πρόοδός του. Σύμφωνα με την παράδοσή μας, αυτό σημαίνει να είμαστε όλοι, κληρικοί και λαϊκοί, πιστοί στην αποστολή μας.

Πολλοί μιλούν για την ανάγκη εκσυγχρονισμού του κλήρου. Κάποιοι αρ­χίζουν από την ενδυμασία και θεωρούν το ράσο εμπόδιο στην απρόσκοπτη παρουσία του κληρικού στο σύγχρονο κόσμο. Είναι γεγονός ότι το ράσο συν­δέεται με παλαιότερες εποχές (Βυζάντιο­, τουρκοκρατία) και γι’ αυτό υπάρχουν τάσεις για κατάργησή του. Έχει όμως συνδεθεί τόσο πολύ με το λαό μας, που η εικόνα του κληρικού είναι αδιανόητη χωρίς το ράσο. Για τη διατήρηση, συνεπώς, της συνέχειας επικρατεί η γνώμη ότι το ράσο μπορεί μεν να απλου­στευθεί, όχι όμως και να καταργηθεί.

δ) Η Ιεροσύνη στις χριστιανικές Ομολογίες

Ιεροσύνη υπάρχει και στον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο. Έχει χάσει όμως την αποστολική και πατερική της σημασία, διότι χάθηκε ο μυστηριακός της χαρακτήρας ή συνταυτίστηκε με την κοσμική εξουσία. Στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ο παπικός θεσμός έχει εισαγάγει την έννοια του υπερεπισκόπου (γενικός επίσκοπος= ο Πάπας), ενώ αρκετές διαφορές υπάρχουν στους άλλους βαθμούς της Ιεροσύνης. Στις προτεσταντικές Ομολογίες, έχει χαθεί σε μεγάλο βαθμό ο πνευματικός χαρακτήρας της Ιεροσύνης και η αποστολική διαδοχή. Οι κληρικοί θεωρούνται απλοί εντολοδόχοι της κοινότητας. Η Ορθόδοξη Εκ­κλησία μένει κι εδώ πιστή στην αρχαία χριστιανική παράδοση ως προς την κατανόηση της Ιεροσύνης.

Κείμενα: